पाठ्यान्तर क्रियाओं के प्रकार अथवा वर्गीकरण पर प्रकाश डालें ।
प्रश्न – पाठ्यान्तर क्रियाओं के प्रकार अथवा वर्गीकरण पर प्रकाश डालें ।
उत्तर – पाठ्यान्तर क्रियाओं के प्रकार वर्गीकरण
1. शारीरिक विकास सम्बन्धी क्रियाएँ (Physical Dvelopment Activities)
(i) खेल-कूद: आन्तरिक क्रियाएँ
(ii) सामूहिक परेड
(iii) सामूहिक ड्रिल
(iv) साइकिल चलाना
(v) तैरना
(vi) कुश्ती
(vii) नौका चलाना
(viii) बागवानी
(ix) सैनिक शिक्षा एवं एन.सी.सी.
(x) व्यायाम
(xi ) अन्य शारीरिक क्रियाएँ
2. साहित्यिक क्रियाएँ
(i) वाद-विवाद प्रतियोगिताएँ
(ii) भाषण प्रतियोगिताएँ
(iii) तत्कालीन भाषण प्रतियोगिता
(iv) विस्तार भाषण
(v) कहानी लेखन
(vi) निबंध लेखन
(vii) कवितोच्चारण
(viii) तत्कालीन प्रश्नोत्तर प्रतियोगिता
(ix) नाटक प्रतियोगिता
(x) साहित्य सभा आदि
(xi) समाचारपत्र वाचन
(xii) स्कूल पत्रिका
3. शैक्षिक पाठ्यान्तर क्रियाएँ (Educational Activities)– विभिन्न विषयों सम्बन्धी परिषदें, इतिहास परिषद आदि ।
4. कला सम्बन्धी क्रियाएँ (Art Related Activities)
(i) संगीत
(ii) लोकगीत
(iii) लोकनृत्य
(iv) विविध नाटकीय प्रदर्शन
(v) ड्राइंग तथा चित्रकला
(vii) स्कूल प्रदर्शनी
(viii) मूर्तिकला
(ix) फैन्सी ड्रैस
(x) पुष्पोत्सव
(xi) चार्ट तथा मॉडल की रचना
(xii) स्कूल बैण्ड
5. फुर्सत की गतिविधियाँ (Hobbies)
(i) टिकटें इकट्ठी करना
(ii) सिक्के इंकट्ठे करना
(iii) चित्र आदि का एकत्रीकरण
(iv) एकबम तैयार कना
(v) फोटो खींचना
6. शिल्प अथवा व्यवसाय / उत्पादन संबंधी क्रियाएँ (Craft Related Activities)
(i) कातना
(ii) बुनना
(iii) रँगना
(vi) चिकनदोजी
(v) सिलाई
(vi) कपड़ा तैयार करना
(vii) जिल्द बाँधना
(viii) मिट्टी के खिलौने बनाना
(ix) लकड़ी के खिलौने बनाना
(x) कार्ड – बोर्ड का कार्य
(xi) साबुन बनाना
(xii) चमड़े का कार्य
(xiii) टोकरी बुनना
(xiv) लुहार का कार्य
(xv) रसोई का सामान
7. मनोरंजन की गतिविधियाँ (Recreational Activities)
(i) पिकनिक
(ii) पहाड़ों पर चढ़ना
(iii) वस्तुओं का एकत्रीकरण
8. नागरिक प्रशिक्षण संबंधी क्रियाएँ (Citizenship Training Activities)
(i) सहकारी समिति
(ii) बाल सभा
(iii) स्कूल बैंक
(iv) स्थानीय, प्रान्तीय अथवा केन्द्रीय संस्थाओं में छात्रों को ले जाना, जैसे- ग्राम पंचायत, जिला परिषद, नगर कार्यालय, विधान सभा, हाई कोर्ट आदि ।
(v) सामाजिक उत्सवों में भाग लेना ।
(vi) राष्ट्रीय तथा महान् दिवसों का मनाया जाना, जैसे- स्वतंत्रता दिवस, गणतंत्र दिवस, गाँधी जयंती, नेहरू जयंती, बाल-दिवस, अध्यापक दिवस ।
(vii) छात्रों की स्वायत्त शासन समिति
(viii) मॉक संसद (Mock Parliament )
(ix) स्कूल उत्सवों का मनाया जाना जैसे पारितोषिक वितरणोत्सव, भूतपूर्व छात्र संघ आदि ।
9. समाज सेवा संबंधी गतिविधियाँ (Social Service Activities )
(i) सामूहिक प्रार्थना
(ii) प्रभात फेरी
(iii) बालचर अथवा गर्ल गाइड
(iv) पास-पड़ोस में समाज सेवा
(v) ग्राम पर्यवेक्षक
(vi) प्राथमिक चिकित्सा
(vii) रेडक्रास
(viii) श्रमदान
(ix) सामूहिक रूप से खान-पान
(x) सफाई सप्ताह
(xi) स्वच्छता दल
(xii) विशेष उत्सवों एवं अवसरों पर सेवा
10. बहुमुखी गतिविधियाँ (Multipurpose Activities)
(i) शैक्षिक यात्रा
(ii) श्रमदान
(iii) भौगोलिक, ऐतिहासिक, औद्योगिक अथवा सांस्कृतिक स्थानों का भ्रमण, जैसे- भाखड़ा, नाँगल बाँध, कुतुब मीनार, एटलस साइकिल वर्क्स, राजघाट, अमरनाथ, त्रिवेणी, बुद्ध गया आदि की यात्रा |
(iv) सहकारी बैंक चलाना
(v) बालचर
- Telegram ग्रुप ज्वाइन करे – Click Here
- Facebook पर फॉलो करे – Click Here
- Facebook ग्रुप ज्वाइन करे – Click Here
- Google News ज्वाइन करे – Click Here