Gujarat Board | Class 9Th | Gujarati | Model Question Paper & Solution | Chapter – 23 લઘુકાવ્યો

મુકુન્દરાય પારાશર્ય [જન્મ : 13 – 02 – 1914, મૃત્યુ : 19 – 05 – 1985]

આ મુક્તકમાં કવિએ જિંદગીમાં આવતી મુશ્કેલીઓથી જે ન ડરે એ મૃત્યુથી પણ ન ડરે એ વાત આગ અને આરસપહાણના દૃષ્ટાંત દ્વારા સમજાવી છે.

સ્નેહરશ્મિ [જન્મ : 16 – 04 – 1903, મૃત્યુ : 06 – 01 – 1991]

આ હાઈકુમાં બાળક ખોળામાં હોય ત્યારે ટેલિવિઝન કામ કરતું નથી તે જણાવ્યું છે.

આ દુહામાં કળિયુગના માનવીનાં લક્ષણો જણાવ્યાં છે.

જે વ્યક્તિ જીવનના આઘાત-પ્રત્યાઘાત કે સુખ-દુ:ખથી ન ડરે એને મૃત્યુ પણ ન ડરાવી શકે, જે આગને એટલે કે જીવનની ભીષણ પરિસ્થિતિ સામે જે ટક્કર ઝીલે છે એ ગમે તેવી વિકટ સ્થિતિને શાંત કરી શકે છે. આરસપહાણ ટાંકણાના ઘા સહન કરે છતાં કદી તૂટે નહિ એ જ આરસપહાણ પોતાના પર શિલ્પને ધારણ કરી શકે. [1 – 4]

(ઘરમાં) બાળક (છોકરો) ખોળો ખૂંદે છે, એટલે ટેલિવિઝન ચાલતું નથી. [1-3]

પ્રશ્નોત્તર

ઉત્તર : આરસપહાણ ટાંકણાના ઘા સહન કરે છે. એ એના ઘાથી ડરતો નથી કે તૂટી પડતો નથી. આથી આરસપહાણ સુંદર શિલ્પને ધારણ કરી શકે છે. કવિએ આરસપહાણના દૃષ્ટાંતથી સમજાવ્યું છે કે માનવીએ જિંદગી અડગ આત્મવિશ્વાસથી જીવવાની છે. આવી વ્યક્તિ જ ગમે તેવી મુશ્કેલીઓમાં પણ હારી જતી નથી કે કોઈથી ડરી જતી નથી. એ મોત સામે પણ ઝઝૂમવા તૈયાર હોય છે. આવી વ્યક્તિ જ જીવનની વિકટ પરિસ્થિતિનો સામનો કરીને કંઈક પામે છે.

ઉત્તર : જે આગને પી શકે છે, એ જ આગને ઠારી શકે છે. કવિ કહે છે કે જીવનમાં જે વ્યક્તિ જીવનની ભીષણ પરિસ્થિતિ સામે ટક્કર ઝીલે છે એ જ વિકટ સ્થિતિને શાંત કરી શકે છે.

ઉત્તર : આજે ટેલિવિઝન માનવીના જીવનનું એક અભિન્ન અંગ બની ગયું છે. નાના બાળકથી લઈને વૃદ્ધજનોને ટેલિવિઝન વિના ચાલતું નથી. ટેલિવિઝન વગર જીવનમાં કંઈક ખૂટતું હોય તેવું લાગે છે; પરંતુ જ્યારે દીકરો માતાનો ખોળો ખૂંદે છે ત્યારે ટીવી બંધ છે.

ઉત્તર : જે માણસના શરીર કામ કરવા તૈયાર ન હોય, એટલે કે જે કામકાજ કર્યા વગર આળસુ બનીને પડ્યા રહેતા હોય, જે હૈયાફૂટલ હોય એટલે કે કાચા કાનના હોય અને જેને ગમે તેટલું મળે તોપણ કોઈ વાતનો સંતોષ ન હોય એ કળિયુગના માણસનાં લક્ષણ છે. આ વાત શાણા સાનમાં સમજી જાય છે.

ઉત્તર : આ પંક્તિમાં કવિએ અડગ આત્મવિશ્વાસ પર ભાર મૂક્યો છે. જે વ્યક્તિ જિંદગીમાં આવતી કોઈ પણ વિકટ પરિસ્થિતિનો સહેજ પણ ડર્યા વગર સામનો કરે છે, એ મોતથી ડરતી નથી. એ મોત સામે અડગ આત્મવિશ્વાસથી ઝઝૂમી શકે છે. આ હકીકત કવિ આગના દૃષ્ટાંતથી સમજાવે છે કે જે વ્યક્તિ આગ પર કાબૂ મેળવે છે, એ આગને શાંત પાડી શકે છે.

ઉત્તર : ‘મુક્તક’ના કવિ મુકુન્દરાય પારાશર્ય છે.

ઉત્તર : ‘હાઈકુ’ના કવિ ‘સ્નેહરશ્મિ’ છે.

ઉત્તર : ‘સ્નેહરશ્મિ’ ઝીણાભાઈ રતનજી દેસાઈનું ઉપનામ છે.

ઉત્તર : ‘હાઈકુ’ મૂળ જાપાનનો કાવ્યપ્રકાર છે. :

ઉત્તર : ‘હાઈકુ’ ત્રણ પંક્તિમાં પાંચ-સાત-પાંચ અક્ષરોનું ચોક્કસ બંધારણ ધરાવે છે.

ઉત્તર : જિંદગીની મુશ્કેલીઓથી જે ન ડરે તે મોતને ડરાવી શકે.

ઉત્તર : જે ટાંકણાના ઘા સહે છે પણ કદી તૂટતો નથી તે પથ્થર પોતાના પર શિલ્પને ધારણ કરી શકે.

ઉત્તર : કળિયુગમાં માણસો હૈયાફૂટલ અને અસંતોષી હોય.

ઉત્તર : ‘ધ્યેયો ખૂંદતો ખોળો …’ હાઈકુમાં માતૃત્વની ભાવનાનાં દર્શન થાય છે.