Gujarat Board | Class 10Th | Gujarati | Model Question Paper & Solution | Chapter – 15 બોલીએ ના કાંઈ (ગીત)

કવિ રાજેન્દ્ર શાહ ‘બોલીએ ના કાંઈ’ ગીત દ્વારા જીવનમાં ક્યાં, ક્યારે બોલવું ને ક્યાં, ક્યારે ચૂપ રહેવું એ અંગે સૂચન કરે છે. જીવનમાં સુખ અને દુઃખ બંને આવે છે; પરંતુ સમાજમાં એવા લોકો હોય છે જેને માત્ર અન્યની વ્યથા જાણવામાં જ રસ હોય છે. જીવનના માર્ગમાં જે કાંઈ દુઃખ, સંઘર્ષ આવે એને આપણે જ સહી લેવાનાં હોય છે. આ બાબતમાં આપણે એકલા જ ચાલવાનું હોય છે. કોઈનીય પાસે આપણું હૈયું ખોલવાથી કશો અર્થ સરતો નથી. હૈયામાં દુઃખનો અગ્નિ ગમે તેટલો સળગતો હોય પણ બહારથી તો શીતળતા જ રાખવાની છે. આ ગીત દ્વારા સરળ છતાં સચોટ શબ્દોમાં આપણને જીવનના કપરા દિવસોમાં કઈ રીતે જીવવું તે અંગે માર્ગદર્શન મળી રહે છે.

ઉત્તર : ‘બોલીએ ના કાંઈ’ કાવ્યમાં કવિ માણસને જીવનબોધ આપતાં કહે છે કે જીવનમાં દુ:ખ કે સંઘર્ષ તો આવવાનાં જ. એમને માણસે એકલા જ સહન કરવાં, કેમ કે સમાજમાં એવા લોકો હોય છે જેમને માણસની વ્યથા જાણવામાં જ રસ હોય છે. એટલે એની આગળ વ્યથા કહેવાથી કોઈ અર્થ સરતો નથી. નિર્જન માર્ગ હોય કે સૂની સીમ હોય, પણ માણસે તો પોતાનું ગાન ગાતાં ચાલવાનું છે. ગામને પાદર લાખો લોકોનો સમૂહ ભેગો થયો હોય ત્યારે સૌ પોતપોતાની ધૂનમાં હોય છે. તારામઢી અંધારી રાત હોય કે રણનો ભયંકર તાપ હોય, અર્થાત્ ગમે તેવી પરિસ્થિતિ હોય માણસે પોતાની વ્યથા એક્લા જ સહન કરવાની હોય છે. હૈયામાં દુ:ખનો ગમે તેટલો અગ્નિ સળગતો હોય પણ બહારથી તો શીતળતા જ રાખવાની હોય છે.

ઉત્તર : કવિ જણાવે છે કે આપણી વ્યથા જાણીને દૂર કરવામાં મદદરૂપ થવામાં કોઈને રસ નથી. એટલે એ વ્યથામાંથી બહાર નીકળવાનો માર્ગ આપણે જ શોધવાનો છે. એ માટેનો સાચો માર્ગ એ છે કે આપણે એ વ્યથાને એકલા જ સહન કરવી. એ અંગે કોઈને ફરિયાદ ન કરવી. હૈયામાં ગમે તેટલી વ્યથાનો અગ્નિ સળગતો હોય, પણ બહારથી શીતળતા રાખવાની છે.

ઉત્તર : આપણા હૃદયમાં ભારે દુ:ખ હોય, વ્યથા હોય, પીડા હોય પણ એને ગમે તે વ્યક્તિ આગળ રજૂ કરવાથી એ દૂર થતાં નથી. દુઃખમાંથી માર્ગ કાઢવાનો રસ્તો આપણે જ કાઢવાનો છે, બીજી વ્યક્તિને મન એ રસની કથા બની જાય છે, તેથી ‘દુઃખ ઓસડ દહાડા’ એમ સમજી, કવિ આપણને શાંત રહેવાની શીખ આપે છે.

ઉત્તર : પ્રસ્તુત પંક્તિ દ્વારા કવિ કહે છે કે દુઃખની વાત ઝીલનાર સામેની વ્યક્તિ સાગર જેવી વિશાળ હૃદયની છે કે કૂવા જેવા સાંકડા મનની તે આપણે જોવું જોઈએ. શક્ય હોય તો દુ:ખની વાત કોઈને કરવી નહિ, પણ વાત કરવાની થાય તો સામેની વ્યક્તિને જોઈને કરવી.

ઉત્તર : આપણી આજુબાજુ ઘણા લોકો હોય છે. આજકાલ સૌ પોતપોતાની મસ્તીમાં, કે તાનમાં મસ્ત હોય છે. એમાં એકાદ વ્યક્તિની વ્યથા સાંભળવાની કોઈને કંઈ પડી હોતી નથી.

ઉત્તર : પ્રસ્તુત પંક્તિ ભાવક-આપણ-ને ઉદ્દેશીને લખાઈ છે. આપણું હૃદય દરેક પળે એકસરખી સ્થિતિમાં હોતું નથી. આપણે બળતરા, દાઝ, ગુસ્સો, ક્રોધ અનુભવીએ છીએ. કવિ કહે છે કે આપણે એ અનુભવના અગ્નિથી સતત દાઝતા હોઈએ તોપણ વિવેક અને સહનશીલતા કેળવીને એનો અણસાર સુદ્ધા કોઈને આવવા દેવો જોઈએ નહિ. ચંદન જેમ ઘસાય છે તેમ સુગંધ આપે છે – આપણે સહેજ પણ મગજ ગુમાવ્યા વિના આપણું કાર્ય કરતા રહેવાનું છે. આપણાં વાણી તેમજ વર્તન વિરોધાભાસી ન હોવાં જોઈએ. આપણા વર્તનમાં માત્ર ને માત્ર શીતળતા – પ્રેમની સરવાણી વહેવી જોઈએ.

ઉત્તર : કવિ વાણી સંદર્ભે ચૂપ રહેવા કહે છે.

ઉત્તર : કવિ બીજી વ્યક્તિ સામે હૃદય ખોલવાની ના કહે છે. (૩) કવિ નેણ ભરીને જોવા કોને સંબોધન કરે છે? ઉત્તર : કવિ નેણ ભરીને જોવા વીરાને સંબોધન કરે છે.

ઉત્તર : ‘વહેણનાં પાણી ઝીલનાર’ શબ્દો દ્વારા કવિ સંવાદદાતાની વાત કરે છે.

ઉત્તર : વહેણના પાણીને સાગર ઝીલે છે.

ઉત્તર : ‘વ્હેણનાં પાણી ઝીલનારું તે સાગર છે વા કૂપ’ આ પંક્તિમાં ‘સાગર’ શબ્દનો અર્થ વિશાળ હૃદયનો એવો થાય છે.

ઉત્તર : ‘વ્હેણનાં પાણી ઝીલનારું તે સાગર છે વા કૂપ’ પંક્તિમાં ‘કૃપ’ શબ્દનો અર્થ ‘સંકુચિત વિચારોનું’ એવો થાય છે.

ઉત્તર : આપણું ગીત સૂની સીમ સતત ગુંજતી રહે છે.

ઉત્તર : કવિ આપણી વ્યથાને જીરવીને જાણવા કહે છે.

ઉત્તર : પ્રાણમાં જલન હોય ને તોય કવિ શીતલ રૂપ ધારવાનું કહે છે.

ઉત્તર : ‘બોલીએ ના કાંઈ’ કાવ્ય જીવનની હકારાત્મક બાજુને રજૂ કરે છે.

ઉત્તર : બીજા લોકો અન્યની વ્યથા જાણવામાંથી આનંદ મેળવે છે.

ઉત્તર : કવિ નેણ ભરીને વીરાને જોવા સંબોધન કરે છે.

ઉત્તર : મનમાં ભલે દુ:ખોનો અગ્નિ હોય પણ બહારથી શીતળતા જ રાખવાની છે.