Gujarat Board | Class 9Th | Gujarati | Model Question Paper & Solution | Chapter – 1 સાંજ સમે શાર્માળયો (પઠ – ભક્તિગીત) (મુખપાઠ)

‘સાંજ સમે શામળિયો’ ભક્તિગીતમાં કવિ વૃંદાવનથી આવતા શામળિયા(કૃષ્ણ)નું વર્ણન કરે છે. સાંજને સમયે ગાયોનું ધણ ગામ તરફ વળી રહ્યું છે ત્યારે વૃંદાવનથી આવી રહેલા શામળિયાના રૂપસૌંદર્યને જોઈ કવિ મુગ્ધ થઈ જાય છે. પછી કવિ શામળિયાને ‘ગિરધર, વહાલાજી અને સ્વામી’ શબ્દોથી બિરદાવે છે. શામળિયાએ શિર પર સુંદર મોરમુગટ, કાને કુંડળ, શરીર પર પીતાંબર અને પછેડી ધારણ કર્યાં છે. કવિએ કૃષ્ણની અનેરી શોભાને ઉપમા અલંકારથી અલંકૃત કરી છે. તારામંડળમાં જેમ શશિયર (ચંદ્ર) શોભે, સુવર્ણજડિત અલંકારમાં હીરો ઝગમગે એમ ગોવાળોના વૃંદમાં ગિરધર શોભી રહ્યા છે. કવિના હૃદયમાં કૃષ્ણનું કામણગારું રૂપ વસી ગયું છે. કવિ કૃષ્ણના રૂપ પર વારી જાય છે. કૃષ્ણની શોભા જોયા પછી એમના વગર કેમ રહેવાય એવો પ્રશ્ન કવિના મનમાં ઊઠે છે. કવિનું હૃદય એ સ્વામીની શોભા સતત નિરખીને હરખાય છે.

સાંજને સમયે વહાલો શામળિયો (કૃષ્ણ) વૃંદાવનથી આવી રહ્યો છે. એમની આગળ ગોધણ અને પાછળ સાજન (ગોવાળો) છે. આ દશ્ય મનને મોહ પમાડનારું છે. [1-2]

શામળિયાએ મસ્તક પર સુંદર મોરમુગટ ધારણ કર્યો છે. કાનમાં કુંડળ ઝૂલે છે. શરીર પર પીતામ્બર (પીતાંબર) અને ફૂલની પછેડી ધારણ કર્યાં છે. કૃષ્ણ ચુઆ-ચંદનથી મહેકે છે. [3-4]

જેમ તારામંડળમાં શશિયર (ચંદ્ર) શોભે, સુવર્ણના અલંકારમાં જડેલો હીરો ઝળકે એમ ગોવાળોની વચ્ચે ગિરધર (કૃષ્ણ) શોભી રહ્યા છે. આ હિર (કૃષ્ણ) હળધર એટલે કે બલરામના ભાઈ છે. [5-6]

વહાલાજીનું આ રૂપ હૃદયમાં વસી ગયું અને એમને મળવા મારું મન વેગથી દોડ્યું. (કૃષ્ણ) મને વહાલથી ભેટ્યા અને (હું) તનમનથી એમના મુખ પર વારી જાઉં છું. [7-8]

વહાલાજીનું રૂપ અતિ કલ્યાણકારી છે. આવા રસિયા વગર કેમ રહેવાય (જીવાય)? નરસિંહના સ્વામીનું રૂપસૌંદર્ય (શોભા) વારંવાર નીરખતાં (મારું મન) હરખાય છે. [9-10]

ઉત્તર : સાંજને સમયે વૃંદાવનથી આવતા શ્રીકૃષ્ણનું રૂપ મનને મોહ પમાડનારું છે. કૃષ્ણે મસ્તક પર મોરમુગટ ધારણ કર્યો છે. એમના કાનમાં કુંડળ ઝૂલે છે. શરીરે પીતામ્બર અને ફૂલની પછેડી પહેર્યાં છે. ફૂલની પછેડી ધારણ કરેલા કૃષ્ણ ચુઆ-ચંદનની સુગંધથી મહેકે છે. જેમ તારામંડળમાં શશિયર (ચંદ્ર) શોભે, સુવર્ણના અલંકારમાં જડેલો હીરો ઝગમગે એમ ગોવાળોના વૃંદની વચ્ચે ગિરધર શોભી રહ્યા છે. કૃષ્ણનું આ મનમોહક રૂપ કવિના હૃદયમાં વસી ગયું છે. એમને મળવા તેમનું મન વેગથી દોડ્યું. કૃષ્ણે એમને વહાલથી આલિંગન દીધું અને એમનું મન કૃષ્ણના મુખસૌંદર્ય પર વારી ગયું. આથી કવિ કહે છે કે, કૃષ્ણનું રૂપ મહાશુભકારી એટલે કે કલ્યાણકારી છે.

ઉત્તર : સાંજને સમયે વૃંદાવનથી આવતા શ્રીકૃષ્ણે મસ્તક પર મોરમુગટ ધારણ કર્યો છે. એમના કાનમાં કુંડળ ઝૂલે છે. શરીરે પીતામ્બર અને ફૂલની પછેડી પહેર્યાં છે. ફૂલની પછેડી ધારણ કરેલા કૃષ્ણ ચુઆ-ચંદનની સુગંધથી મહેકે છે. જેમ તારામંડળમાં ચંદ્ર શોભે, સુવર્ણના અલંકારમાં જડેલો હીરો ઝગમગે એમ ગોવાળોના વૃંદની વચ્ચે ગિરધર શોભી રહ્યા છે. શ્રીકૃષ્ણનું આ મનમોહક રૂપ કવિના હૃદયમાં વસી ગયું છે, એટલે કે કવિના મનમાં શ્રીકૃષ્ણ મોહ ઉપજાવે છે.

ઉત્તર : સાંજને સમયે કૃષ્ણ વૃંદાવનથી આવી રહ્યા છે. કૃષ્ણની આગળ ગોધણ અને પાછળ સાજન એટલે કે ગોવાળોનું વૃંદ છે. શ્રીકૃષ્ણે મસ્તક પર મોરમુગટ ધારણ કર્યો છે અને કાનમાં કુંડળ ઝૂલે છે. શરીરે પીતામ્બર અને ફૂલની પછેડી પહેર્યાં છે. આ પછેડી ધારણ કરેલા કૃષ્ણ ચુઆ-ચંદનની સુગંધથી મહેકે છે.

ઉત્તર : જેમ તારામંડળમાં ચંદ્ર શોભે છે, જેમ સુવર્ણના અલંકારમાં જડેલો હીરો ઝગમગે છે એમ ગોવાળોમાં ગિરધર શોભે છે.

ઉત્તર : નરસિંહ મહેતાના હૃદયમાં વહાલાજીનું રૂપ વસી ગયું છે. શ્રીકૃષ્ણે એમને વહાલથી આલિંગન દીધું અને તેઓ તનમનથી કૃષ્ણના મુખ પર વારી ગયા. કૃષ્ણનું રૂપ મહાશુભકારી છે. આથી નરસિંહ મહેતા વહાલાજીની શોભાને સતત નીરખીને હરખાય છે.

ઉત્તર : ‘સાંજ સમે શામળિયો’ કાવ્યના કવિ નરસિંહ મહેતા છે.

ઉત્તર : ‘સાંજ સમે શામળિયો’ ભક્તિગીત છે.

ઉત્તર : નરસિંહ મહેતાનાં પ્રભાતિયાં લોકકંઠે ગવાય છે.

ઉત્તર : ગોવાળોમાં ગિરધર તારામંડળમાં ચંદ્ર જેવા તેમજ સોનામાં જડેલા હીરા જેવા શોભી રહ્યા છે.

ઉત્તર : ‘હિર હળધરનો વીરો’ એટલે બલરામનો વીરો.

ઉત્તર : ભગવાન શ્રીકૃષ્ણે પીળા રંગનાં રેશમી વસ્ત્રો પહેર્યાં છે.

ઉત્તર : સાંજે શ્રી કૃષ્ણની આગળ ગોધણ અને પાછળ સાજન ગોવાળો) છે, તે દૃશ્ય મનને મોહ પમાડનારું છે.

ઉત્તર : શ્રીકૃષ્ણની શોભા જોઈને નરસિંહ મહેતા હરખ પામી રહ્યા છે.

સાંજ સમે શામળિયો વહાલો, વૃંદાવનથી આવે;

આગળ ગોધન, પાછળ સાજન, મનમાં મોહ ઉપજાવે. – સાંજ.

મોર મુગુટ શિર સુંદર ધરિયો, કાને કુંડળ લહેકે;

પહેર્યાં પીતામ્બર, ફૂલની પછેડી, ચુઆ-ચંદન મહેંકે, – સાંજ.